Άνθρωπος και κοινωνίες

Η "φύση του ανθρώπου" όπως πρώτος μας δίδαξε ο Θουκυδίδης πριν από 2410 περίπου χρόνια, "δεν αλλάζει [...]. Όταν ευημερεί ο κόσμος και οι πολιτείες, οι άνθρωποι είναι ήρεμοι γιατί δεν τους πιέζουν ανάγκες φοβερές. Αλλ' όταν έρθη ο πόλεμος που φέρνει στους ανθρώπους την καθημερινή στέρηση, γίνεται δάσκαλος της βίας και ερεθίζει τα πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις που δημιουργεί". Προκειμένου να κατανοήσουμε πόσο διαχρονικό και επίκαιρο στις μέρες μας είναι αυτό το κείμενο αρκεί να παραλληλίσουμε τον πόλεμο με τις οποιεσδήποτς συμφορές που οδηγούν τους ανθρώπους στα όριά τους.
Όταν ξεσπά κάποιος πόλεμος, ακόμη και μεταξύ πολύ ισχυρών αντιπάλων, το μόνο που αποκομίζει ο νικητής είναι απώλειες. Και αυτό, γιατί μέσω των αναγκών που δημιουργεί ο πόλεμος, οι άνθρωποι εξαγριώνονται και τα ήθη εξαχρειώνονται. Διαχέεται παντού το αίσθημα της ανασφάλειας, καθώς κάθε γνωστός ως τότε τρόπος επίλυσης των διαφορών δεν μοιάζει αξιόπιστος. Οι εικόνες βίας που βιώνουν οι άνθρωποι καθημερινά δίνουν πάτημα στον φόβο τους να κυριαρχήσει, τους δίνουν άλλωθι ώστε να χάσουν κάθε ηθικό ενδοιασμό και υπόλοιπο συνείδησης. Επιβάλλουν ένα νέο νόμο κυριαρχίας και επιβολής - αλλά στην ουσία εξασφάλισης στα μάτια των δραστών - το νόμο της ζούγκλας.

Όποτε παρόμοιο αίσθημα ανασφάλειας και φιλαρχίας κυριαρχεί, όποτε αμφισβητούνται τα κεκτημένα των ανθρώπων, τότε τα αποτελέσματα είναι ανάλογα και οι συγκρούσεις - ακόμη και έμφυλες - είνια αναμενόμενες. Άλλωστε η Αιτία όλων αυτών (των εμφύλιων σπαραγμών) ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα στην πλεονεξία και την φιλοδοξία που έσπρωχναν τις φατρίες να αγωνίζονται με λύσσα. Δεν πρέπει να μας προκαλέσει έκπληξη εάν συγκρούσεις έρθουν με τον απόηχο της οικονομικής κρίσης.

Μετά από κάθε μεγάλη φυσική καταστροφή, τη θέση των θυμάτων που φεύγουν για τον άλλο κόσμο αναπληρώνουν οι ασθένειες και λοιμώξεις, η φτώχεια, η εγκληματικότητα. Όλα αυτά, αποτελούν φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, εφόσον στη φύση των ανθρώπων εξακολουθεί να λείπει η εμπιστοσύνη, σαν απόρροια της ανασφάλειας. Κάθε τέτοια καταστροφή ακολουθεί ο πόνος και η αγανάκτηση και το μόνο που δεν μπορεί άμεσα να γίνει δεκτό από τον καθένα είναι η πίστη σε μια καινούρια προσπάθεια ενότητας, αλλυλεγγύης και κυρίως εμπιστοσύνης στους γύρω. H πίστη τους στο ήδη κατεστραμένο από τη φύση επιχείρημά τους, αφού διαψεύστηκε, είναι δύσκολο να επιστρέψει.

Εδώ όμως, σωστό θα ήταν να αναφέρουμε και το ζήτημα της συμπεριφοράς, της αχαριστίας και της λήθης που διακατέχει τον άνθρωπο σε καιρό ειρήνης και σχετικής ευημερίας. Ας θυμηθούμε εμείς οι "Χριστιανοί" που ευτυχώς έχουμε μετατρέψει αυτή την επιθυμία ως εθνική μας ταυτότητα (αδιαφορώντας αν εντέλει κατανοούμε, συμφωνούμε και ακολουθούμε το περιεχόμενό της) την κατάσταση που επικρατούσε επί των διωγμών του Νέρωνα. Φαίνεται, τόσο πολύ μας ευχαρίστησε να τους υποστούμε, που προτιμάμε να χαρίσουμε αυτή την ευχαρίσητση σε άλλες, σύγχρονες μειονότητες επαναλαμβάνοντας τους προς τιμήν του μέντορά μας . Διαγράφουμε εντελώς τη χαρά και το αίσθημα αλληλεγγύης που ήρθε που ήρθε στους πρώτους χριστιανούς με την υπογρααφή του διατάγματος της ανεξιθρησκίας από ανθρώπους μάλιστα, διαφορετικού τότε θρησεύματος.

Και σήμερα, μόνο και μόνο επειδή δεν βρισκόμαστε εμείς στη δυσμενέστερη θέση, καταπατούμε και χλευάζουμε την πίστη των οικονομικών μεταναστών ή προσφύγων πολέμου. Όχι επειδή θεωρούμε πως η πίστη τους είναι κατώτερη, αλλά επειδή νιώθουμε πως η δική μας ίσως και να μην είναι αρκετά καλή, φοβόμαστε τους γύρω μας. Και αυτό όχι επειδή δεν είνια καλή θρησκεία ο Χριστιανισμός, αλλά επείδή εμείς φανατισμένοι κάποιες φορές από τη μεγαλομανία των Ελλήνων, δεν ασχολούμαστε με το να τη γνωρίσουμε, αλλά απλώς δεχόμαστε άκριτα πως αντιπροσωπεύει κάτι "καλό" (με όποια έννοια του προσδίδει ο καθένας).

Τέλος, όμως, το μοναδικό πλεονέκτημα του ανθρώπινου γένους στην αναμέτρηση με αυτά τα δεινά, είναι η ικανότητά του να προσαρμόζεται και η σκέψη του. Αυτά εξηγούν και την κατά καιρούς πρόοδό του με μόνο στόχο το καλό. Η σκέψη και η ανέλιξη της μέσω της μόρφωσης και της παιδείας σε κριτική σκέψη, μπορεί να περιορίσει τα άγρια ξεσπάσματα της ανρθώπινης φύσης. Δεν έχει τη δυνατότητα να τα εξαφανίσει, μα με σωστή και συνετή χρήση της ίσως τα μειώσει δραστικά.
Ας ελπίσουμε πως αυτό είναι το μύνημα που βγαίνει από αυτό το κείμενο.

Φανή Τσιτούρα, Α' Λυκείου